خلاصه کتاب مناظرات تاریخی امام رضا نوشته آیت الله مکارم شیرازی
«بسم الله الرحمن الرحیم»
شکی نیست که زندگی امام رضا ابعاد مختلفی دارد و یک بعد مهم آن بعد فرهنگی و علمی میباشد مامون پس از تحمیل ولایتعهدی به امام و پس از ورود ایشان به خراسان، جلسات مناظره زیادی را پیش اکابر زمان خود با امام رضا(ع) برقرار کرد. در انگیزه مامون برای تشکیل مناظره اختلاف است:
1-امام رضا(ع) میان شیعیان خصوصا در ایران محبوب بودند ومامون با تشکیل این جلسات قصد تنزیل رتبه امام نزد مردم را داشت.2- او می خواست مقام والای امام را در بعد علمی منحصر کند و تدریجا امام را از مسائل سیاسی کنار بزند. 3- برخی از سیاستمداران قصد دارند به وسیله انجام کارهایی توجه مردم را از مشکلات حکومت خود به نقطه ای دیگر منعطف کنند مامون هم شاید همین قصد را داشت.4-مامون خود آدم بی فضلی نبود و تمایل داشت به عنوان یک زمامدار عالم در جامعه معرفی شود و همگان عشق او را به علم باور کنند و این یک امتیاز برای حکومت خود باشد.
مناظره با جاثلیق
در ابتدا جاثلیق از امام می‌خواهد دو شاهد عادل از غیر مذهب خود را برای نبوت پیامبر(ص) بیاورد. امام دو شاهد(یوحنای دیلمی و نسطاس)را برای جاثلیق می‌آورد سپس امام رضا (ع)فرمودند: ای نصرانی ما به عیسی ایمان داریم ولی تنها ایرادی که به او وارد است این است که او کم نماز می خواند و روزه می گرفت.جاثلیق: به خدا قسم علم خود را باطل کردی. امام: مگر چه شده؟ جاثلیق: عیسی یک روز را بدون روزه سپری نکرد و یک شب را به طور کامل نخوابید. امام فرمود: بگو ببینم برای چه کسی نماز و روزه میگرفت؟ جاثلیق نتوانست پاسخی بدهد و ساکت و شرمنده شد زیرا که اگر به عبودیت عیسی اعتراف میکرد با ادعای الوهیت او سازگار نبود. سپس امام فرمودند: قبول داری که عیسی مردگان را به اذن خداوند متعال زنده میکرد؟ جاثلیق در بن بست قرار گرفت و به ناچار گفت: قبول ندارم زیرا آن کس که مردگان را زنده میکند و کور مادرزاد و مبتلا به برص را شفا میدهد مستحق عبودیت است. امام: حضرت الیسع نیز این کار را کرد و برآب راه رفت و مردگان را زنده کرد اما امتش قائل به الوهیت او نشدند. سپس امام به نصرانی رو کرد و قسمتی از معجزات پیامبر اسلام درباره زنده شدن بعضی از مردگان را برشمرد و فرمود: با این همه ما هرگز قائل به الوهیت او نیستیم اگر به خاطر این‌گونه معجزات عیسی را خدای خود بدانید باید الیسع را نیز معبود خویش برگزینید جاثلیق که پاسخی نداشت بدهد گفت سخن سخن توست و معبودی جز خداوند یگانه نیست.
مناظره با رأس الجالوت
راس الجالوت:از کجا نبوتمحمد را ثابت میکنی؟
امام:موسی بن عمران و عیسی بن مریم و داوود پیامبران بزرگ خدا به آن شهادت دادند.راس الجالوت: شهادت موسی را از کجا ثابت می کنی؟ امام:آیا میدانی که موسی به بنی اسراییل گفت: به زودی پیامبری از فرزندان برادران شما می آید سخن او را بشنوید و کلام او را تصدیق کنید. آیا برای بنی اسرائیل برادرانی جز فرزندان اسماعیل وجود دارد؟آیا از برادران بنی اسرائیل کسی غیر از محمد ظهور کرده است؟ راس الجالوت : نه. امام: آیا این برای تو کافی نیست؟ راس الجالوت:خوب است. امام: من از تو سوالی دارم. بگو ببینم پیامبرت موسی بن عمران به چه دلیل فرستاده خدا بود؟راس الجالوت:او کارهای خارق العاده ای انجام داده که هیچ یک از انبیاء پیشین انجام نداده اند. امام:مثلاً چه کاری؟ مثلا چه کاری؟ مثلا شکافتن دریا تبدیل عصا به مار عظیم ید بیضا و امثال آن. امام: راست می‌گویی. اینها دلیل خوبی بر نبوت است. آیا هرکس دست به خارق عادتی زند که دیگران از انجام مثل آن ناتوان باشند و دعوی نبوت کند باید پذیرفت؟ راس الجالوت: نه زیرا موسی نظیر نداشت. اگر کسی همان معجزاتی را بیاورد که موسی آورده است باید پذیرفت وگرنه لازم نیست. امام: پس چگونه پیامبران پیشین را که قبل از موسی آمدند را پذیرفته‌اید در حالی که نه دریا را شکافتند و نه ید بیضایی همانند موسی داشتند؟
رأس الجالوت سخن خود را تغییر داد و گفت: من گفتم هرگاه کسی خارق عادتی انجام دهد که مردم از انجام مثل آن عاجز باشند باید پذیرفت. هرچند مثل معجزه موسی نباشد. پس چرا به نبوت حضرت مسیح اقرار نمیکنید که مردگان را زنده میکرد. رأسالجالوت میگویند چنین کارهایی را کرده ولی ما که ندیدیم. امام: آیا معجزات موسی را با چشم خود دیدهای؟ امام بنابراین اگر همین اخبار متواتر از معجزات مسیح خبر دهد چگونه ممکن است نبوت او را تصدیق نکنید؟ رأس الجالوت از سخن بازماند.
مناظره با علی بن محمد بن جهم درباره عصمت انبیا
او به امام رو کرد وگفت: عقیدهی شما درباره عصمت انبیا چیست؟ آیا همهی آنان را معصوم میدانید؟
امام: آری. ابن جهم: پس این آیات که ظاهرش صدور گناه از آنان است را چگونه تفسیر میکنی؟ مثلا درباره آدم میفرماید: (و عَصىَ ءَادَمُ رَبَّهُ فَغَوَى) دربارهی یونس: (وَ ذَا النُّونِ إِذ ذَّهَبَ مُغَاضِبًا فَظَنَّ أَن لَّن نَّقْدِرَ عَلَیه) امام فرمود: وای برتو! این گناهان را به پیامبران الهی نسبت نده. اما دربارهی آدم: خداوند او را حجت در زمین و نمایندهی خود در بلادش قرار داده بود. عصیان آدم در بهشت رخ داد نه در زمین و عصمت باید در زمین باشد. اما در مورد یونس: منظور از«لن نقدر علیه»این نیست که او گمان کرد خداوند قادر به مجازات او نیست. بلکه به معنای این است که او گمان کرد خداوند بر او سخت نمیگیرد. (و ترک اولایی نکرده) زیرا اگر او گمان می کرد که خداوند قادر به مجازات او نیست کافر شده بود وکفر از ساحت مقدس انبیا به دور است.
سپس ابن جهم به گریه افتاد و گفت:ای فرزند رسول خدا من توبه میکنم و تعهد میدهم از امروز درباره ی پیامبران خدا جز آنچه شما فرمودید نگویم.
نتیجه گیری
بعید نیست یکی از دلایل امام رضا«ع»برای پذیزش ولایتعهدی تحمیلی مامون انجام این رسالت بزرگ باشد. کیفیت برخورد حضرت با پیروان مکاتب مختلف نیز از جهات متعددی برای ما الهام بخش است. از جمله: 1-برخورد اسلام با مذاهب دیگر تا زمانی که جنگ را تحمیل نکردهاند باید برخوردی منطقی باشد. 2- قدرت منطق اسلام به قدری قوی است که از نشر عقاید دیگر ادیان ابدا واهمه ندارد.به همین دلیل در تاریخ اسلام به همهی آنها مجال کافی نشر عقاید داده شده است. 3- علمای اسلام باید از وسایل ارتباط جمعی موجود در جهان نهایت استفاده را ببرند.
